Kręczynka (Spiranthes)
Korzenie bulwiasto zgrubiałe, zebrane w wiązki po 2-5. Liście tworzą rozetę pojawiającą się w poprzednim sezonie u nasady kwiatostanu lub rozmieszczone są na pędzie. Kwiaty umieszczone spiralnie, skręcone o 180°, małe, niepozorne. Zwykle wszystkie płatki mniej lub bardziej stulone w rurkę. Warżka na krótkim pazurku, z dwoma mięsistymi wyrostkami u nasady, podzielona na część nasadową i szczytową. Prętosłup prosty, delikatny. Pręcik prosty, sercowaty, ruchomy. Rostellum trójkątne. Uczepek grudkowaty, pojedynczy. Pyłkowiny sypkie.
Rodzaj obejmuje około 10 gatunków. Jeden z nich jest szeroko rozmieszczony w Starym Swiecie. W Europie rosną 3 gatunki, a pozostałe w Ameryce Północnej. Spośród gatunków europejskich, największy zasięg, obejmujący południową, zachodnią i środkową część kontynentu, ma kręczynka jesienna. Blisko spokrewniona z nią Spiranthes aestiralis rośnie tylko w południowo-zachodniej Europie, chociaż oderwane stanowiska tego gatunku odnotowano w południowych Niemczech i Czechach. Od naszej kręczynki jesiennej S. aestivalis Oakes różni się wąskimi liśćmi umieszczonymi na łodydze oraz węższą warżką. Trzeci z europejskich gatunków, S. romanzoffiana Cham. et Schlecht., jest interesujący ze względu na dysjunktywny zasięg. Większość jego stanowisk znajduje się w Ameryce Północnej, a tylko pojedyncze na Wyspach Brytyjskich. Spośród europejskich kręczynek, gatunek ten ma największe kwiaty ustawione w kwiatostanie w 3 prostnicach.
Kręczynki to gatunki torfowisk wysokich i przejściowych. Pojawiają się też na pastwiskach, łąkach i przydrożach, niektóre w lasach liściastych.
Nasza kręczynka jesienna przywabia owady, głównie trzmiele, przyjemnym zapachem podobnym do zapachu hiacyntów. Owady rozpoczynają poszukiwanie pokarmu od nasady kwiatostanu, posuwając się ruchem spiralnym ku górze. Prawdopodobnie rośliny te wspierają się także samozapylaniem.
Kręczynka jesienna (Spiranthes spiralis)
Korzenie zwykle 2-3, dł. 1-3 cm, około 0,5 cm średnicy, omszone.
Pęd 6-35 cm wys., prosty lub nieco pogięty, dość delikatny, dołem nagi, górą ogruczolony, zielony, z 3-7 liśćmi przysadkowymi, które ściśle przylegają do pędu.
Liście zwykle 3-6, dl. 2-3,5 cm, 1—1,5 cm szer., lancetowate, ostre, zielone, zebrane w rozetę z boku kwiatostanu.
Kwiatostan 3—14 cm dł., wielokwiatowy, niezbyt gęsty, spiralny. Kwiaty małe, stulone, niepozorne, białe lub bladozielonawe, z żółtozieloną gardzielą.
Przysadka do 10 mm dł., lancetowata, ostra, u nasady ogruczolona, zielona.
Zalążnia 3-6 mm dł., odwrotnie jajowata, rozdęta pod szczytem, omszona, zielona.
Warżka dwuczęściowa, biała, z zieloną plamą w centrum, rynienkowato złożona i silnie u szczytu odgięta do dołu; część nasadowa 2,5-4 mm dł., 3-4 mm szer., niemal okrągła, u nasady z dwoma mięsistymi i omszonymi wyrostkami; część szczytowa 1-2 mm dł., 2-3 mm szer., poprzecznie owalna, silnie karbowana na krawędzi, półprzezroczysta.
Górny zewnętrzny płatek 5-7 mm dł., 1-2 mm szer., lancetowatojajowaty, tępy, z zewnątrz delikatnie omszony.
Boczne zewnętrzne płatki 4-7 mm dł., 1,5-2,5 mm szer., lancetowato-trójkątne, ostre, proste, z zewnątrz delikatnie omszone.
Boczne wewnętrzne płatki 5-7 mm dł., do 1 mm szer., równowąsko-lancetowate, zaokrąglone u szczytu, nagie.
Prętosłup około 2 mm dł., zielona-wy, pyłkowiny żółte.
Owoc do 8 mm dł., rozdęty.
Kręczynka notowana była w południowej i zachodniej części Polski. Obecnie jest prawdopodobnie gatunkiem wymarłym. Od dłuższego czasu brak jest potwierdzonych i nowych informacji o jej występowaniu w naszym kraju.
Kręczynka rośnie na łąkach, pastwiskach, szczególnie chętnie na słonecznych zboczach, na glebach umiarkowanie żyznych, świeżych, o odczynie obojętnym do lekko kwaśnego.
Sezon wegetacyjny u tego gatunku rozpoczyna się w lipcu. Wówczas obok kwiatostanu pojawia się różyczka liści. W takiej postaci roślina zimuje. Na wiosnę liście rozwijają się i wegetują do maja. Czerwiec jest okresem spoczynku. Kwiatostan rozwija się późnym latem, kiedy po ubiegłorocznych liściach zwykle nie ma już śladu. Kręczynka kwitnie zwykle od lipca do października, a owocuje w październiku i listopadzie.