Gółka wonna (Gymnadenia odoratissima)
Bulwy o wąskich członach, około 5-10 cm dł.
Pęd (10)15-50 cm wys., prosty, zwykle delikatny, obły, cały zielony lub czerwono nabiegły.
Liście 5-8, dł. 5-10 cm, 2-6 mm szer., równowąskie, ostre, szydlasto złożone, 3-5 zebrane u nasady pędu, prosto wzniesione lub łukowato wygięte, ponad nimi 2-3 drobne listki przysadkowe.
Kwiat gółki wonnej (Gymnadeitia odoratissima) a – górny zewnętrzny listek okwiatu, b, c – boczny wewnętrzny, d – boczny zewnętrzny, e, f – warżka, g – przysadka, zalążnia i ostroga.
Kwiatostan 3-20 cm dł., walcowaty, gęsty.
Kwiaty drobne, intensywnie, przyjemnie pachnące, różowe do czerwonych, rzadziej białe.
Przysadka 8-14 mm dł., lancetowata, ostra, nieco łukowata, zielona do czerwonej.
Zalążnia 4-5 mm dł., wąska, walcowata, skręcona, łukowato wygięta, zielona do czerwonawej.
Warżka 3-4 mm dł., 3,5-4 mm szer., rombowata do wyraźnie 3-łatkowej, płaska, łatki boczne niewielkie, zredukowane, wszystkie łatki tępe.
Ostroga 4—5 mm dł., nitkowata, podobnej barwy jak reszta kwiatu. Górny zewnętrzny płatek 3-4 mm dł., 2,5-3,5 mm szer., jajowaty, zaokrąglony u szczytu.
Boczne zewnętrzne płatki 3-4 mm dł., około 1,5 mm szer., podługowatoeliptyczne, tępe, zwykle szeroko rozpostarte, zrolowane.
Boczne wewnętrzne płatki 2,5-3,5 mm dł., 2-3 mm szer., jajowate, tępe, silnie asymetryczne, stulone.
Prętosłup 1,5-2 mm dł., zwykle różowy.
Owoc około 6—8 mm dł., rozdęty.
Zmienność tego gatunku dotyczy w zasadzie tylko barwy kwiatów oraz łatkowania warżki.
Gółka wonna jest gatunkiem górskim. W Polsce rośnie w Sudetach i Tatrach. Poza Polską występuje w górach i na wyżynach środkowej i południowej Europy oraz w południowej Skandynawii.
Rośnie na łąkach, wysokogórskich halach, a także w zaroślach, na glebach świeżych, umiarkowanie żyznych zwykle obojętnych, rzadziej kwaśnych, zwykle bogatych w węglan wapnia.
Kwitnie od maja do sierpnia.