Dwulistnik (Ophrys)
Bulwy 2, jajowate. Liście zebrane w rozetę n nasady pędu, ponad nią zwykle 1—2, tutkowato obejmujące kwiatostan. Kwiatostan zwykle kilku- lub kil-kunastokwiatowy, luźny. Kwiaty średnie i duże, o szeroko rozchylonych listkach. Zwykle zewnętrzne płatki znacznie większe od bocznych wewnętrznych. Boczne wewnętrzne płatki często nitkowate, gęsto omszone. Warżka 3-łatkowa, łatki różnie wykształcone, łatka środkowa często rozcięta na szczycie lub z mięsistym wyrostkiem, zwykle ciemno zabarwiona, gęsto, krótko omszona, z charakterystycznym, kontrastowym rysunkiem. Pręcik prosty, czasami z silnie wydłużonym łącznikiem. Znamię owalne, wklęsłe. Rostellum wcięte, obie jego łatki oddzielone. Uczepki 2.
Prętosłup rodzaju dwulistnik (Ophrys) widziany z przodu (a) i z boku (b)
Rodzaj ten obejmuje około 50 gatunków, rosnących głównie w basenie Morza Śródziemnego, sięgających na wschód aż po Irak i Iran. Tylko jeden z nich, rosnący też i u nas dwulistnik muszy, spotykany jest w środkowej Skandynawii oraz Estonii. Większość dwulistników to gatunki bardzo zmienne pod względem kształtu warżki oraz barwy. Łatwo też krzyżują się ze sobą. Do tej pory opisano około 100 mieszańców międzygatunkowych. Wydaje się, że niektóre z nich mogły się ustabilizować, stając się atrakcyjne dla innych niż rośliny rodzicielskie, gatunków owadów. Olbrzymia plastyczność oraz łatwość tworzenia mieszańców stwarza problemy systematykom zajmującym się tymi storczykami.
Dwulistniki rosną najchętniej na glebach nawapiennych, na łąkach, w luźnych, świetlistych laskach i zaroślach.
Gatunki tego rodzaju są jedynymi europejskimi storczykami zapylanymi drogą tzw. pseudokopulacji. Polega ona na „doprowadzeniu” owada przez roślinę do stanu podekscytowania i „wykorzystaniu” go do zapylenia kwiatu. U wielu warżka wielkością, kształtem oraz kolorem imituje samice niektórych owadów (Hymenoptera). U innych nawet długość oraz rozmieszczenie włosków na niej przypomina owłosienie odwłoków samic! Mięsisty wyrostek na szczycie warżki większości dwulistników wpływa pobudzająco na „kopulujące” samce i funkcjonuje zapewne jako „żeńskie narządy rozrodcze”. Rośliny wydzielają też związki wonne o charakterze feromonów, które oddziałują na sferę owadów. Ciemna barwa warżki oraz włoski pokrywające ją, mogą wpływać na wzrost jej temperatury, a tym samym zwiększać emisję substancji zapachowych i pobudzać aktywność samców. Woskowate pokrycie włosków umożliwia prawidłowe usytuowanie owada na kwiecie w pozycji sprzyjającej „kopulacji” i zapyleniu. Włoski w bezpośrednim kontakcie z jego ciałem mogą też prawdopodobnie wpływać na samca chemicznie. Mamy więc tu do czynienia z systemem skomplikowanych czynników optycznych, chemicznych i mechanicznych, których celem jest przywabienie owadów.
Jedyny nasz przedstawiciel tego rodzaju, dwulistnik muszy (Ophrys insec-tifera) zapylany jest przez samce rodzajów Gotyles (G. fargei i G. mystaceus). Owad po wylądowaniu na roślinie wykonuje kilka nerwowych ruchów, przygotowując się do kopulacji. Równocześnie uderza głową w woreczki, odsuwając je i odsłaniając uczepki. Lepkie uczepki bez trudu przyklejają się do głowy zwierzęcia. Po pewnym czasie trzoneczki zasychają i przyjmują pozycję, która ułatwia ich przyklejanie do znamienia. U niektórych dwulistników kształt warżki i jej rysunek „wymuszają” na owadzie ustawienie głową w dół. W takim przypadku pyłkowiny przyklejają się do odwłoka owada.
U Ophrys apifera może mieć miejsce autogamia. U tego gatunku jest to możliwe dzięki odpowiedniej długości trzoneczków. Jeśli w ciągu kilku dni pyłkowiny nie zostaną usunięte z pręcika przez owada, ich trzoneczki zasychają, wyginając się ku znamieniu i przyklejając do niego masę pyłkową.