Buławnik czerwony (Cephalanthera rubra)
Pęd 10-65 cm wys., delikatny, prosty lub pokładający się, dołem nagi, górą ogruczolony.
Liście zwykle 2-6, dł. 5-14 cm, 0,7-3 cm szer., spiralnie umieszczone na pędzie, najniższe tutkowate, czerwonawe lub fioletowe, liście właściwe mniej więcej w połowie pędu, lancetowate do jajowatolancetowatych, ostre, ciemnozielone, nerwy spodem szorstkie, czerwone.
Kwiatostan 6-20 cm dł., kilku, kilkunastokwiatowy, luźny.
Kwiaty z zewnątrz omszone, pachnące, o silniej odchylonych zewnętrznych bocznych płatkach okwiatu. Przysadka do 50 mm dł., zwykle znacznie krótsza, równowąskolancetowata, z zewnątrz omszona, zielona, często z czerwonym nerwem głównym. Zalążnia 15-25 mm dł., prosta, w dolnej części skręcona, omszona, cała zielona lub z czerwonymi żebrami.
Warżka różowofioletowa, bladoróżowa lub biała w centrum, część nasadowa 4—8 mm dł., 7-8 mm szer., 3-łatkowa, łatki boczne stępione, na nerwie głównym lub także na nerwach bocznych mięsisty fałd, część szczytowa 10-12 mm dł., 6-8 mm szer., sercowato- do jajowatolancetowatej, z podłużnymi fałdami pokrytymi drobnymi, żółtawymi włoskami.
Górny zewnętrzny płatek 18-25 mm dł., 3-4 mm szer., lancetowaty do jajowatolancetowatego, ostry, różowofioletowy.
Boczne zewnętrzne płatki nieco węższe i dłuższe, szerokolanceto-wate, asymetryczne, ostre, różowo-fioletowe.
Boczne wewnętrzne płatki 16-22 mm dł., 3-4 mm szer., lancetowate do jajowatolancetowatych, ostre, nagie, różowofioletowe.
Prętosłup około 10 mm dł., różowy. Owoc 20-30 mm dł., lekko rozdęty.
Gatunek wykazuje małą zmienność – dotyczy ona jedynie liczby i wielkości liści oraz kształtu warżki i proporcji jej poszczególnych segmentów. Pewną zmienność obserwuje się też w ubarwieniu kwiatów – czasami spotyka się nawet formy albinotyczne.
Spośród naszych buławników ten gatunek jest najbardziej rozpowszechniony, chociaż nigdzie nie jest pospolity; jego rozproszone stanowiska podawano z całego kraju.
Sezon wegetacyjny rozpoczyna buławnik czerwony stosunkowo późno – dopiero w maju. Kwitnienie trwa od końca maja (na południu kraju) do połowy lipca (na północy). Owocuje od czerwca do sierpnia. Sezon wegetacyjny kończy od drugiej połowy września do początków listopada.
Buławnik mieczolistny (Cephalanthera longifolia)
Korzenie do 15 cm dł., liczne, jasnobrązowe do rdzawych, z nieregularnymi, bulwkowatymi zgrubieniami.
Pęd 15-60 cm wys., raczej mocny, prosty, u nasady obły, powyżej kanciasty, szorstki, zielony.
Liście (3)6-8, dł. 5-14 cm, 03-2,5 cm szer., równowąskolancetowate do lancetowatych, ostre, nagie.
Kwiatostan 2,5-10 cm dł., luźny, kilku, kilkunastokwiatowy.
Kwiaty zwykle stulone, bezwonne, białe, ostroga z zewnątrz bladoróżowa, część szczytowa warżki żółto lub pomarańczowo, gęsto omszona.
Przysadka 3-5 mm dł., tylko najniższa czasami dłuższa (do 15 mm dł.), jajowatolancetowata, ostra, błonko-wata, bladozielona.
Zalążnia 7-10 mm dł., cylindryczna, skręcona w dolnej części, naga, zielona.
Warżka zwykle 7-9 mm dł., 10-12 mm szer.; część szczytowa z 3-5 fałdami w centrum.
Górny zewnętrzny płatek 9-12 mm dł., podługowatolancetowaty, ostry.
Boczne zewnętrzne płatki nieco dłuższe, lancetowatojajowate, lekko asymetryczne, ostre.
Boczne wewnętrzne płatki 6-9 mm dł., odwrotniejajowate do łopatkowatych, lekko asymetryczne, tępe.
Prętosłup 8-10 mm dł., biały, masa pyłkowa biaława.
Owoc 25—30 mm dł., cylindryczny, nagi.
Gatunek mało zmienny.
Mimo iż jego stanowiska podawano z różnych części kraju, na południu jest on znacznie częstszy, zwłaszcza w niższych położeniach górskich.
Sezon wegetacyjny trwa podobnie jak u buławnika czerwonego.
Kwitnienie na południu Europy rozpoczyna już w marcu, u nas pod koniec maja, a kończy w czerwcu.
Buławnik wielkokwiatowy (Cephalanthera damasonium)
Pęd (15)20-60 cm wys., prosto wzniesiony, nagi.
Liście zwykle 2-5, dł. 5-10 cm, 1,5–3,5 cm szer., naprzeciwległe, jajo-watolancetowate do wąskoowalnych, ostre lub stępione, gładkie, zielone.
Kwiatostan 8-15 cm dł., 3-20-kwia-towy, luźny.
Kwiaty stulone, białe lub białożół-tawe.
Przysadka do 60 mm dł., najniższa podobna do liści, pozostałe stopniowo maleją ku górze.
Szypuła około 5 mm dł., skręcona. Zalążnia 7-10 mm dł., wąskocylindryczna, nie skręcona, naga, zielona. Warżka – część nasadowa 7-8 mm dł., 12 mm szer., trójkątna w zarysie, łatki boczne stępione do półokrągłych, na nerwie głównym mięsisty fałd biegnący do części szczytowej; część szczytowa 6-7 mm dł., 8 mm szer., sercowata, na nerwach środkowych żółto omszone zgrubienia.
Górny zewnętrzny płatek 15-20 mm dł., 5-8 mm szer., szerokolancetowaty, tępy, często kapturkowaty u szczytu, nagi.
Boczne zewnętrzne płatki nieco dłuższe, podługowatolancetowate, asymetryczne, ostre, nagie.
Boczne wewnętrzne płatki 12-17 mm dł., 5-8 mm szer., eliptyczne do jajowatolancetowatych, stępione, nieco asymetryczne, nagie.
Prętosłup 8-10 mm dł., białawy.
Owoc 15-10 mm dł., lekko rozdęty, zielony.
Gatunek zmienny pod względem wielkości oraz ilości liści.
Występuje głównie na południu kraju, w niższych położeniach górskich, często z buławnikiem mieczolistnym. Rośnie najczęściej w żyznych buczynach i świetlistych dąbrowach, na glebach zasobnych w węglan wapnia.
Sezon wegetacyjny rozpoczyna równie późno jak poprzednie gatunki tego rodzaju, niekiedy nawet w drugiej połowie maja. Kwitnie od końca maja do początków lipca.