Buławnik (Cephalanthera)
Kłącze wydłużone, poziome lub pionowe, zwykle dość gęsto pokryte korzeniami. Pęd prosty lub czasami pokładający się. Ulistnienie spiralne lub naprzemianległe. Liście gładkie lub nieco szorstkie, płaskie. Kwiatostan zwykłe kilkukwiatowy, niezbyt gęsty. Zalążnia skręcona u nasady, siedząca. Kwiaty dość duże, białe lub czerwone, mniej lub bardziej rurkowato stulone. Warżka dwuczęściowa, obie części połączone ruchomo. Część nasadowa rynienkowato złożona, odwrotnie trójkątna, z płytką ostrogą u nasady. Część szczytowa trójkątna do sercowatej, pokryta drobnymi, gęstymi włoskami. Prętosłup prosty, wysmukły. Pręcik umieszczony na szczycie kolumny, ruchomy, jajowaty. Ziarna pyłku sypkie, luźne, białawe. Znamię kubeczkowate, wszystkie jego lalki płodne, łatka środkowa podobna do łatek bocznych – nie wytwarza żadnego uczepka.
Do rodzaju tego zalicza się około 12 gatunków, które rosną głównie w Azji i Europie oraz północnej Afryce. W Polsce występują 3 gatunki.
Buławniki są roślinami żyznych lasów liściastych, głównie bukowych, spotkać je można także na porębach i obrzeżach lasów, rzadziej na łąkach. Preferują gleby nawapienne, obojętne lub nawet lekko alkaliczne.
Wśród gatunków tego rodzaju zaznacza się tendencja do utraty chlorofilu w liściach oraz redukcji liczby i wielkości blaszek liściowych. Wielokrotnie znajdowano rośliny całkowicie bezzieleniowe, z małymi, łuskowatymi liśćmi. Jest to dość częste zjawisko zwłaszcza u buławnika czerwonego (Cephalanthera rubra). Północnoamerykański C. austinae Benth. et Hook. jest nawet rośliną saprofityczną, bezzieleniową. Czasami jest on traktowany jako odrębny rodzaj — Eburyopliyton Heller.
Spokrewniony z buławnikiem jest śródziemnomorski rodzaj Limodorum (Tourn.) Linn. Obejmuje on 2 saprofityczne, bezlistne gatunki o kwiatach zbliżonych do kwiatów naszego buławnika czerwonego. Limodorum aborthwn Sw., spotykany u naszych południowych i zachodnich sąsiadów ma duże kwiaty, odługpści listków okwiatu około 20-25 mm, a u nasady warżki podobnej wielkości ostrogę, wypełnioną nektarem. Drugi z gatunków, L. tributtianum Batt., rośnie tylko na pojedynczych stanowiskach w Hiszpanii, Maroku, Algierii i Tunezji. Jego kwiaty są nieco mniejsze, a ostroga ma tylko 2 mm długości.
Kwiaty buławników pozbawione są nektaru. Jak wykazują liczne badania, „upodabniają się” do kwiatów innych roślin owadopylnych, które oferują owadom pokarm, np. kwiatów dzwonków (Campanula). Bu-ławnik mieczolistny (C. longifolia) zapylany jest przez gatunki rodzaju Halictus (Hymenoptera). Owad na kwiecie pozostaje bardzo krótko – 5—15 s, i z reguły odwiedza jeden, rzadko dwa kwiaty na jednej roślinie. Te owady, które przebywają w kwiatach dłużej (20-30 s), opuszczają buławniki ociężale i sprawiają wrażenie oszołomionych. Na odzyskanie równowagi potrzebują około 2-3 min. Halictus sp. zbiera z kwiatów buławnika pomarańczowożółte włoski, które imitują ziarna pyłku Cistus sahiifolius. Są to tzw. papille. Ziarna pyłku Cistus sahńifolius i papille buławnika są pod względem barwy, kształtu i wielkości (ok. 50 urn) niemal identyczne. Natomiast kwiaty obu gatunków różnią się między sobą znacznie: Cistus salyiifolius ma duże kwiaty promieniste, przypominające maki, a buławnik raczej małe i rurkowate. W promieniach ultrafioletowych emitują fale różnej długości. Dlatego też wydaje się, iż jedynym czynnikiem zwabiającym owady do kwiatów buławników są właśnie owe papille. Fenologia obu gatunków jest nieco odmienna — Cistus rozkwita o 2 tygodnie wcześniej i o miesiąc później przekwita od buławnika. A ponieważ buławnik jest zapylany także wtedy, gdy nie rośnie razem z Cistus (oba mają nieco odmienne zasięgi) mówimy w tym przypadku o mimikrze fakultatywnej. Nieco odmiennie wygląda proces zapylania u buławnika czerwonego (C. rubra). Jest on zapylany przez te same owady co dzwonki, głównie dzwonek brzoskwiniolistny (Campanula persicifolia), tzn. przez Chelostoma campanularum i Cli. fidiginosum (Megachilidae). Analiza kolorymetryczna kwiatów obu tych gatunków wykazała, że ich spektra są niemal identyczne. Natomiast różnice widać w składzie związków wonnych wydzielanych przez ich kwiaty i części wegetatywne. Jednakże nie zapach stanowi o atrakcyjności kwiatów buławnika czerwonego dla owadów, lecz właśnie barwa. Zarówno dzwonek, jak i buławnik mają podobne zasięgi, lecz różnią się fenologicznie. W optimum kwitnienia buławnika tylko pojedyncze kwiaty dzwonków są w pełni rozwinięte. Wykorzystują to storczyki, zwabiając owady. Jest to tzw. mimikra kolorystyczna.