Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine)
Kłącze o skróconych międzywęźlach.
Pęd 18-100 cm wys., mocny, prosty, rzadziej cienki, wiotki i delikatny, obły, dołem nagi, górą krótko, szorstko omszony, zielony do brud-noczerwonego.
Liście 3-9, dł. 3-15 cm, 0,5-5 cm szer., spiralnie umieszczone na pędzie, od niemal okrągłych, poprzez jajowate do lancetowatych, najniższe czasami tępe, pozostałe ostre, nieco szorstkie na nerwach, łukowato wygięte, oliwkowo- do jasnozielonych.
Kwiatostan 3-35 cm dł., zwykle wielokwiatowy, luźny do gęstego, walcowaty.
Kwiaty zwykle średniej wielkości, szeroko otwarte.
Kwiat kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine) a – górny zewnętrzny listek okwiatu, b – boczny wewnętrzny, c – boczny zewnętrzny, d-e – warżka od góry, f – warżka z boku. g – przysadka, szypuła i zalążnia.
Przysadka 0,5-5 cm dł., lancetowata, ostra, odgięta w dół.
Szypuła 3-5 mm dł., skręcona, omszona.
Zalążnia 6-10 mm dł., nieco rozdęta, omszona, zielona, czasami czerwono nabiegła.
Warżka dwuczęściowa, obie części połączone nieruchomo; część nasadowa 3-6 mm dł., 4-6 mm szer., muszelkowato wklęsła, z zewnątrz od zielonej do czerwonobrązowej, wewnątrz ciemnobrązowa do fioletowej, połyskująca; część szczytowa do 5 mm dł., do 4 mm szer., od sercowatej do jajowatej, ostra, o szczycie lekko odgiętym w dół, u nasady z 2(3) gładkimi lub prawie gładkimi guzkami, całość od zielonej do czerwonawej.
Górny zewnętrzny płatek 6-12 mm dł., 3-6 mm szer., jajowatolancetowaty, ostry, nagi.
Boczne zewnętrzne płatki podobnej wielkości i kształtu, nieco asymetryczne.
Boczne wewnętrzne płatki 4—10 mm dł., 2-5 mm szer., od szerokolance-towatych do eliptycznych, ostre lub tępe, zwykle intensywniej zabarwione od zewnętrznych płatków.
Prętosłup około 4 mm dł., żółty do zielonawego, pyłkowiny żółte.
Owoc wraz z szypułą około 10-15 mm dł., rozdęty, prawie nagi.
Kruszczyk szerokolistny jest gatunkiem bardzo zmiennym. Dotyczy to niemal wszystkich podstawowych cech; wielkości, pokroju roślin, koloru oraz wielkości kwiatów. Niektóre formy barwne są bardzo zbliżone do kruszczyka rdzawo-czerwonego (Epipactis atrorubens). Łatwo je jednak od niego odróżnić po spiralnym ulistnieniu, słabo omszonym okwiecie oraz gładkich guzkach na warżce. Wydaje się, że kruszczyk szerokolistny jest przodkiem licznych gatunków samopylnych.
Zwykle wyróżnia się dwa podgatunki:
ssp. helleborine
Kwiaty z różowym lub fioletowym nalotem. Guzki duże, wyraźne,
ssp. yiridis Soo
Kwiaty zielonożółte, bez różowego lub fioletowego nalotu. Guzki bardzo małe lub brak.
Kruszczyk szerokolistny występuje na terenie całego kraju.
Ma bardzo szeroką skalę ekologiczną: rośnie w żyznych lasach bukowych, lasach mieszanych, ubogich i kwaśnych lasach i nasadzeniach sosnowych, na wydmach nadmorskich i na łąkach. Wkracza nawet do, zdawałoby się bardzo nieprzychylnych dla storczyków, układów stworzonych przez człowieka, jak np. przydroża, rowy melioracyjne czy nawet składy rumoszu skalnego w pobliżu kopalń eksploatujących marmury.
Kwitnie od czerwca do września.