Stoplamek krwisty (Dactylorhiza incarnata)
Bulwy raczej masywne, o członach dł. 10-15 cm, korzeni kilkanaście, około 15-25 cm dł.
Pęd 5-100 cm wys., prosty, dęty, zwykle mocny, tylko czasami delikatny, nieco kanciasty, zielonożółty, zielony lub górą czerwono nabiegły. Liście 3-10, dł. 5-20 cm, 0,5-4 cm szer., lancetowate do równowąskich, ostre, zwykle wzniesione ku górze, rzadziej łukowato wygięte, zielone lub zielonożółte, gładkie, bez plam, albo z wierzchu lub obustronnie plamiste, czasami całe, jednolicie fioletowe lub czerwone. Kwiatostan 4-15 cm dł., gęsty, walcowaty, wielokwiatowy.
Kwiaty małe.
Przysadka do 50 mm dł., lancetowata, ostra, silnie łukowato wygięta, zielonożółta do fioletowej, czasami plamista.
Zalążnia 7-10 mm dł., łukowato wygięta, skręcona, od zielonożółtej do fioletowej.
Warżka 5-8 mm dł., 5-8 mm szer., rombowata w zarysie, o lekko odgiętych łatkach bocznych, zwykle różowa do krwistoczerwonej, rzadziej biała, z ciemnymi plamami i liniami, bardzo rzadko żółtobiała, bez rysunku.
Kwiat stoplamka krwistego (Dactylorhiza incarnata) a – górny zewnętrzny listek okwiatu, b – boczny wewnętrzny, c – boczny zewnętrzny, d-f – warżka, g – zalążnia i ostroga, h – przysadka.
Ostroga 5-8 mm dł., stożkowata, tępa, różowa, czerwona lub biała. Górny zewnętrzny płatek 5—7 mm dł.,
2-3 mm szer., jajowaty, kapturko-waty, różowy do czerwonego, czasami z ciemniejszymi plamami. Boczne zewnętrzne płatki 5-7 mm dł., około 2 mm szer., lancetowate, stępione, lekko asymetryczne, poza tym jak wyżej.
Boczne wewnętrzne płatki 4-7 mm dł., 1,5-2 mm szer., podługowate, tępe, poza tym jak poprzednie. Prętosłup 2-3 mm dł., różowy lub białawy, pyłkowiny zielone.
Owoc do 13 mm dł., rozdęty.
W Polsce stwierdzono szereg odmian i podgatunków stoplamka krwistego. Najważniejsze ujęto w poniższym kluczu.
Klucz do oznaczania podgatunków i odmian
1. Kwiaty żółtobiałe, bez żadnego rysunku na warżce ……….
ssp. ochroleuca (Boli) Hunt et Summerh.
1. Kwiaty białe do czerwonych, zawsze z ciemniejszymi plamami i liniami na warżce…………..2
2. Liście obustronnie fioletowo lub ciemnoczerwono plamiste, czasami całe czerwonofioletowe ….
ssp. cruenlu (Muell.) Sell.
2. Liście bez plam lub tylko wierzchem plamiste …………..
ssp. incarnata 3
3. Liście bez plam………….
var. incarnata
3. Liście tylko z wierzchu plamiste
var. haematodes (Rchb. f.) Soo
Gatunek ten jest szczególnie zmienny pod względem pokroju oraz wielkości i kształtu liści. Niektóre jego odmiany (np. var. serotina (Hausskn.) Soo czy var. extensa (Hartm.) Soo) są mylone ze stoplamkiem Traunsteinera, do którego nawiązują wyraźnie pokrojem. Różnią się jednak od niego małą, rombowatą warżką oraz pustą łodygą.
Pierwszy z podgatunków (ssp. ochroleuca (Boli) Hunt. et Summerh.) rośnie w Polsce na kilku rozproszonych stanowiskach.
Dactylorhiza incarnata ssp. cruenta (Muell.) Sell. często traktowany jako samodzielny gatunek, znaleziono u nas dopiero w latach osiemdziesiątych na Suwalszczyźnie. Jego występowanie wydaje się wielce prawdopodobne na Pomorzu i w górach. Poza naszym krajem rośnie w zachodniej Europie, Skandynawii oraz w Alpach.
Najpospolitszy jest podgatunek typowy (D. incarnata ssp. incarnata), szczególnie w południowej części Polski .
Stoplamek krwisty rośnie na podmokłych łąkach i trofowiskach nawapiennych, na glebach żyznych, o odczynie obojętnym i lekko alkalicznym.
Sezon wegetacyjny rozpoczyna mniej więcej równocześnie ze stoplamkiem szerokolistnym, zwykle jednak kwitnie około 2-3 tygodnie później – od maja do lipca, a w górach nawet jeszcze w sierpniu.